SZACHY DLA KLAS PIERWSZYCH

„Najważniejszy  w   działaniu   jest  początek” - Platon

PROGRAM NAUKI GRY W DYSCYPLINACH UMYSŁOWYCH SZACHY, BRZYDŻ SPORTOWY

NAUCZANIE ZINTEGROWANE i INDYWIDUALNE

opracowany i realizowany w roku szkolnym 2010/11 w klasach 0, 1a , 1b, 1c,

(łącznie 78 uczniów) w Szkole Podstawowej Nr 43 w Zabrzu,

przez Stefanię Bujdo i Stanisława Bujdo.

oraz

w ramach zajęć pozalekcyjnych (łącznie 25 - 30 dzieci) realizowany przez Stefanię Bujdo, Stanisława Bujdo, Krzysztofa Bartkowiaka i Bernarda Sowę.

Zajęcia w Szkole Podstawowej nr 43, w zabrzańskim MOSiR,w klubie UKS „Śląsk”.

Szachy i brydż odgrywają istotną rolę w nabywaniu i kształtowaniu wielu umiejętności wykorzystywanych przez człowieka w ciągu całego życia. Wprowadzenie nauki gry w dyscyplinach umysłowych w młodszym wieku szkolnym wpływa wszechstronnie na rozwój uczniów. Dzieci uczące się grać w szachy i w brydża dostrzegają w nich przede wszystkim rozrywkę, nie zdając sobie sprawy, że bawiąc się drewnianym wojskiem i kartami, uczą się i doskonalą swoje umysły. Grając w szachy i w brydża, musimy przestrzegać pewnych określonych zasad i reguł. Każdy zawodnik musi więc wykazać się zdyscyplinowaniem, ale i wyobraźnią. Biorąc pod uwagę powyższe, można określić w jakich płaszczyznach szachy i brydż wpływają na rozwój psychiczny i intelektualny dziecka:

1. Rozwój zainteresowań – dziecko poznaje nowe dyscypliny, których istotą jest samodzielne, logiczne rozumowanie, łączące poszczególne elementy wiedzy w jedną harmonijną całość;

2. Aktywność twórcza – specyfika gry w szachy i w brydża wyklucza odtwórcze traktowanie tego zagadnienia. Wszelkie próby bezmyślnego naśladownictwa skazane są na niepowodzenie. Dziecko samo kreuje wydarzenia i ponosi za nie odpowiedzialność;

3. Rozwijanie pamięci i uwagi – główną umiejętnością w szachach i w brydżu jest zdolność zreasumowania każdego elementu gry w sposób dynamiczny, w kategoriach najważniejszych jej elementów. Towarzyszy temu rozwój wyobraźni wzrokowej i koncentracji;

4. Myślenie logiczno-wyobrażeniowe – ludzie myślą czasami za pomocą wyobrażeń, które są obrazami psychicznymi rzeczywistych doznań zmysłowych (Tamże, s.196) i ten właśnie rodzaj myślenia gra szachowa  i brydżowa rozwija najpełniej;

5. Rozwój pozytywnych sfer osobowości – szachy i brydż wykształcają poczucie obiektywizmu, uznawanie prawd innych ludzi, uczą tolerancji i reakcji na niepowodzenia;

6. Konsekwencja i wytrwałość w działaniu – dzieci mające styczność z szachami oraz z brydżem  zupełnie inaczej podchodzą do porażek. Zazwyczaj ponownie starają się rozwiązać określony problem i czynią to aż do skutku, podczas gdy ich rówieśnicy bądź rezygnują z wykonania zadania, bądź też obniżają sobie skalę trudności;

7. Aspekty wychowawcze – można je rozpatrywać w kategoriach kary i nagrody. Czymże innym jak nie karą jest przegrana? W dodatku wymierzona natychmiast i adekwatnie do czynu. To samo można powiedzieć o nagrodzie, jaką bez wątpienia jest dla młodego człowieka zwycięstwo, osiągnięte dzięki sile własnego umysłu.

Dlaczego więc są szachy i brydż?

W naszym rozumieniu to nic innego, jak narzędzie stymulujące rozwój emocjonalny i intelektualny dziecka, kształtujące jego osobowość i pozwalające na rozwój twórczego potencjału, który drzemie w każdym młodym człowieku.

UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU

 Program nauki gry w szachy przeznaczony jest w zasadzie dla dzieci klas I-III szkoły podstawowej. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby w razie potrzeby był również realizowany w cyklu dwu, trzyletnim z dziećmi starszymi, które dopiero zaczynają swoją przygodę z szachami. Pełny zakres programu przewiduje 180 godzin lekcyjnych w 3-letnim cyklu (2 godziny tygodniowo). Jeżeli nauczyciel ma do dyspozycji tylko jedną godzinę lekcyjną tygodniowo, program można rozszerzyć na okres sześciu lat. Środki dydaktyczne, jakimi dysponuje nauczyciel, to przede wszystkim tablica demonstracyjna, fachowa literatura oraz sprzęt szachowy. Dobór metod pracy pozostaje w ścisłym związku ze sformułowanymi przez znakomitego pedagoga, prof. Wincentego Okonia, czterema drogami nauczania, które znajdują zastosowanie również w praktyce klas początkowych W brydżu natomiast program przeznaczamy dla dzieci klas  IV-VI szkoły podstawowej w ramach zajęć pozalekcyjnych.

Przyswajanie – metody podające – informacje, objaśnienia, opis przedmiotów, zjawisk, sytuacji, podawanie gotowych wzorów do naśladowania;

Odkrywanie – metody poszukujące – rozwiązywanie przez uczniów problemów o charakterze praktycznym, a w elementarnym stopniu również i teoretycznych, dyskusja, inspirowanie do samodzielnego myślenia;

Przeżywanie – metody eksponujące - sytuacje, dostarczające uczniom przeżyć emocjonalnych, pozwalające na formułowanie pewnych sądów;

Działanie – metody praktyczne – wiązanie poznawania, informacji z działaniem praktycznym.

Jak wynika z przedstawionych metod, niezbędne jest łączenie treści teoretycznych i praktycznych. Jednostkę lekcyjną należy więc podzielić na dwie części. Wprowadzenie nowego materiału powinno zajmować nie więcej niż 15-20 minut, pozostałą zaś część lekcji trzeba przeznaczyć na grę z rówieśnikami i inne formy ćwiczeń praktycznych. W przeciwnym razie nastąpi szybkie zniechęcenie dziecka, wynikające z krótkiego okresu koncentracji i percepcji małego ucznia.

Przed przystąpieniem do realizacji programu należy zwrócić uwagę (a dotyczy to szczególnie doświadczonych trenerów ), że został on napisany dla dzieci, które w klasie znajdą się często przypadkowo. Nie będzie to więc wyselekcjonowana grupa, z jaką mają do czynienia w klubach. Zadaniem tego programu nie jest szybkie wytrenowanie mistrzów, a jedynie nauczenie możliwie jak największej ilości dzieci gry w dyscyplinach intelektualnych. Daje on jednak solidne podstawy przed przystąpieniem do treningów w klubie, czy na zajęciach pozalekcyjnych. Dzieci wybitnie utalentowane kierujemy do szkolenia indywidualnego pod okiem sprawdzonych trenerów i przekazujemy do klubów ligowych gdzie rozwijają swój potencjał uczestnicząc w rozgrywkach turniejowych indywidualnych oraz drużynowych.

O trafności wyboru metod szkoleniowych klubu UKS „Śląsk” Zabrze przemawiają dotychczasowe  wyniki naszych wychowanków m.in.  Joanny Krawczyk, Aleksandra Kaczmarka: kilkanaście medali w Mistrzostwach Europy i Świata oraz medale na Olimpiadzie Sportów Umysłowych w Pekinie w r. 2009. Klub nasz został utworzony na przełomie 1996/7 r. pod nazwą Towarzystwo Brydżowe „Śląsk”. Następnie dodano nowe dyscypliny tj szachy ,tenis ( ziemny ), squash, w tym samym klubie pod nową nazwą Młodzieżowy Klub sportowy „Śląsk”.  Aktualnie działamy jako Stowarzyszenie Uczniowskiego Klubu Sportowego „Śląsk” w r. 2010  likwidując sekcję tenisową i squash.

I ROK NAUCZANIA

Wykaz planowanych osiągnięć po I roku nauczania.

1. Uczeń bezbłędnie odnajduje na szachownicy określone pola, a także potrafi je nazwać i zapisać.

2. Zna nazwy poszczególnych bierek, ich symbole, miejsce ustawienia, wartość i sposób, w jaki  poruszają się po szachownicy.

3. W przypadku pionów posiada wiedzę  o ich wyjątkowych właściwościach, np. bicia, bicia w przelocie, przemiany itd.

4.Opanował wiedzę o podstawowych zasadach gry, takich jak: dotknięta idzie,

mat kończy partię itp.

5. Zna  pojęcia takie jak: szach, pat, mat.

6. Umie wykonać roszadę, zapisać to posunięcie oraz zna zasady, kiedy nie może być ona wykonywana.

7. Rozumie pojęcie „centrum”, umie opanować je pionami, harmonijnie wyprowadza lekkie figury i zabezpiecza króla poprzez wykonanie roszady.

8. Uczeń  zauważa, kiedy jego bierki są atakowane i próbuje przeciwdziałać stratom przez odejście, obronę lub wymianę.

9. Aktywnie szuka możliwości zdobycia materiału.

10. Bezbłędnie matuje ciężkimi figurami.

11. Daje mata w jednym posunięciu w każdej pozycji na szachownicy.

 II ROK NAUCZANIA

Wykaz planowanych osiągnięć po II roku nauczania.

1. Uczeń rozróżnia debiuty otwarte, półotwarte i zamknięte.

2. Zna ogólne plany i kilka początkowych ruchów partii włoskiej, hiszpańskiej, sycylijskiej i gambitu hetmańskiego.

3. Potrafi zapisać powstałą pozycję na szachownicy oraz przebieg rozgrywanej przez siebie partii.

4. Rozwiązuje proste zadania korzystając z poznanych motywów taktycznych, takich jak: podwójne uderzenie, związanie, atak z odsłony, podwójny szach, likwidacja obrońcy.

5. Umie wykorzystać osłabioną 1 (8) linię.

6. Wie, co to jest opozycja, kwadrat przemiany i pola kluczowe.

7. W końcówkach król i pion przeciwko królowi, potrafi doprowadzić piona do pola przemiany oraz skutecznie temu przeciwdziałać.

8. Potrafi wykonać najprostszy przełom pionów.

9. Rozumie zasady walki hetmana z dochodzącym pionem oraz zna motywy patowe przy pionie na linii „c” i „f”.

10. Rozwiązuje najprostsze dwuchodówki.

 III ROK NAUCZANIA

Wykaz planowanych osiągnięć ucznia po III roku nauczania.

1. Uczeń zdobył ogólną wiedzę na temat debiutów:

            a/ otwartych: partia włoska, hiszpańska, szkocka, obrona rosyjska, dwóch skoczków

            b/ półotwartych: obrona sycylijska, francuska, skandynawska, Caro-Kann

            c/ zamkniętych: gambit hetmański.

2. Posiada swój repertuar debiutowy.

3. Zna typowe pułapki debiutowe i  potrafi je wykorzystać.

4. Rozwiązuje kombinacje oparte na motywach: podwójnego uderzenia, związania, ataku z odsłony, podwójnego szacha, likwidacji obrońcy, oslabionej 1 (8) linii, zaciągnięcia, odciągnięcia, blokady, gry po 2 (7) linii, blokady, oswobodzenia pola, linii i przekątnej, przesłony, kombinacji patowych, rozbicia osłony króla oraz kombinacji związanych z promocją piona.

5. Umie łączyć poznane motywy kombinacyjne.

6. Rozumie, jakie znaczenie w końcówkach ma przewaga przestrzeni (aktywność króla).

7. W końcówkach pionowych potrafi zrealizować przewagę piona.

8. W końcówkach wieżowych zna metody walki przy przewadze piona przez jedną ze stron.

9. Zna najprostsze końcówki lekkofigurowe (np. goniec i pion przeciwko królowi, pion przeciwko królowi i skoczkowi, końcówki przy różnobarwnych gońcach itp.).

10. Poznał krótką historię szachów oraz nazwiska niektórych mistrzów świata.

11. Posiada ogólną wiedzę o tym, czym jest „Kodeks szachowy” i do czego służy.

Plan nauki gry w brydża sportowego w ramach zajęć pozalekcyjnych

 W każdym tygodniu po 8 godzin lekcyjnych.

Tematy:

1. Podstawowe wiadomości z rozgrywki: rozwiązywanie problemów od nr 1 – 39.

2. Podstawowe wiadomości z licytacji:

   a. jak obliczać siłę karty;

   b. tabela bilansowania rąk;

   c. wybieramy system licytacyjny;

   d. zielony standard.

3. Licytacja po otwarciu 1 BA :

  a. licytacja odpowiadającego;

  b. licytacja po transferach;

  c. podsumowanie.

4. Rozgrywki ciąg dalszy: rozwiązywanie problemów od nr 1 – 11.

5. Odpowiedzi po otarciu 1 w kolor :

   a. licytacja odpowiadającego z siłą 6-10 pkt;

   b. licytacja odpowiadającego z siłą 11-12 pkt;

   c. licytacja z siłą 13+ pkt ;

   d. podsumowanie.

6. Rebid otwierającego :

   a. rebid otwierającego po odpowiedzi 1 w kolor i 2 w kolor;

   b .podsumowanie.

7. Postawowe wiadomości z wistu;

   a. wybieramy system wistowy;

   b. marka-demarka;

   c. pierwszy wist;

   d. wist przeciwko kontraktom  bezatutowym;

   e. wist przeciwko kontaktom kolorowym.

8. Krok po kroku, rebid odpowiadającego, drogowskazy licytacji naturalnej.

9. Wist środkowy, wyjście do przebitki, sygnały specjalne i pomocnicze.

10. Otwarcia 2♦,2♥,2♠

11. Otwarcia 2 BA i acolowskie 2 ♣ lub systemowe The Precision Club 2 ♣.

12. Otwarcia blokujące, licytacja szlemowa, licytacja obrońców, licytacja dwustronna.

13. Bazowe konwencje, systemy licytacyjne, brydż w internecie.

14. Brydż sportowy (brydż porównawczy)